Veldeke Bels(j) Limburg, de provinciale organisatie voor het gebruik en behoud van de Limburgse dialecten, maakt zich op om zijn 20-jarig bestaan te vieren. Als de coronacijfers het toelaten zullen er in de loop van het jaar verschillende festiviteiten plaatsvinden. In de aanloop wordt 21 februari, de Internationale Dag van de Moedertaal, aangegrepen om een eerste keer naar buiten te komen met een gedenkwaardig gebeuren: gouverneur Jos Lantmeeters wordt in de adelstand verheven als Beschermheer van de Limburgse streektaal. Hij kreeg het Genker dialect met de moederborst mee, heeft een warme band met zijn eerste taal en kan ze met grote vaardigheid hanteren.
Onze gouverneur stapt hiermee in de voetsporen van zijn ambtsgenoot aan de andere kant van de Maas, Theo Bovens. Deze verkreeg zijn eretitel in 2016 binnen het kader van het 90-jarig bestaan van Veldeke Limburg, onze zustervereniging. Dat was voor de uitbraak van de coronacrisis, met een groots evenement. Wij moeten dat even uitstellen, maar zullen niet aarzelen om binnenkort deze nieuwe stap in de carrière van onze gouverneur met de nodige ceremoniële glans op te luisteren.
De Internationale Dag van de Moedertaal werd in het jaar 2000 voor het eerst op 21 februari gevierd. Hij werd in 1999 uitgeroepen door de UNESCO, en even later formeel erkend door de algemene vergadering van de Verenigde Naties. Van in het begin vroeg hij aandacht voor de linguïstische en culturele diversiteit, en wilde hij meertaligheid stimuleren. Sinds 2007 gaat er speciale aandacht naar het helpen overleven en het beschermen van alle talen gebruikt door de volkeren overal ter wereld.
De UNESCO geeft ook een “Atlas van bedreigde talen” uit, die geregeld een update krijgt. Hierin komen meer dan 6.000 talen aan bod, waarvan er 2.500 bedreigd zijn. Deze bedreigde talen worden opgedeeld in vijf categorieën van urgentie. Het Limburgs staat in de minst urgente categorie, die van de kwetsbare talen. Deze nog redelijk geruststellende plaats hebben we uiteraard te danken aan de situatie in Nederland, waar er veel geïnvesteerd wordt in de bescherming van de streektaal en ook aan het doorgeven van de taal aan de jongste generatie via het gezin, de kinderopvang, het onderwijs, sociale media, …
De UNESCO stelt dat de dood van een taal leidt tot het verdwijnen van verschillende vormen van cultureel erfgoed: orale expressies, verhalen, legenden, zelfs een achterliggend wereldbeeld. De Limburgse dialecten zijn erg rijk aan eigen woordenschat, grammaticale eigenaardigheden, spreekwoorden, … Ze vormen een goudmijn voor linguïstisch onderzoek en een dieper inzicht in de Germaanse talen.
Veldeke Bels(j) Limburg wil de cultuurexpressie in de brede verscheidenheid aan Limburgse dialecten aanmoedigen, zowel schriftelijk als op het podium. Daarnaast is het de bedoeling om de lokale taalvarianten in het landschap aanwezig te stellen via muurschilderingen, verzen op stoeptegels, uithangborden, tweetalige straatnaamborden enz. Zo krijgt de couleur locale ook een toeristische waarde. Maar natuurlijk is het actieve gebruik van de Limburgse dialecten in zo veel mogelijk sociale contexten cruciaal. Zo kan de streektaal zichzelf verrijken en aanpassen aan de maatschappelijke evoluties.
Vroeger leefde de opvatting dat het opvoeden van kinderen in het dialect zou leiden tot schoolachterstand en verlies van kansen op sociale promotie. Uit onderzoek (opgestart in Canada, maar uitvoerig herhaald in Nederland) blijkt het tegendeel: als een kind in verschillende taalregisters opgroeit (meertaligheid), dan zorgt dit voor neurale stimulering en vertraagt het zelfs de dementie.
Al hebben we in Belgisch-Limburg nog een hele achterstand in te halen ten opzichte van onze buren in Nederland, toch zien we de maatschappelijke status van de streektaal stijgen. Ja, stilaan wordt dialect spreken een teken van culturele ontwikkeling.
De provinciale werking van Veldeke Bels(j) Limburg smeedt een band tussen 7 lokale en regionale afdelingen: Veldeke Genk, Veldeke Hasselt, veldeke As, Veldeke Maasland, Veldeke Dommelland, Veldeke Lonerland en Veldeke Truierland. Daarnaast betrekt ze nog diverse andere dialectkringen bij haar werking. VBL geeft een kwartaaltijdschrift uit, en jaarlijks verschijnt er een scheurkalender met dialectspreuken, de Limburg-almenak.